47 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `del`
- aan de bedelstaf raken (=in een situatie terechtkomen waarin je geen geld of bezittingen meer hebt)
- aan de middelhand zitten (=niet eerst of laatst moeten spelen)
- achter slot en grendel (=opgesloten)
- adel verplicht (=wie in aanzien bij het volk staat, moet ook aan de verwachtingen van het volk voldoen)
- als een blinde over de kleuren oordelen (=spreken alsof men een kenner is, over iets waar men niets van weet)
- als hamerstuk behandelen (=het voorstel zonder discussie aannemen)
- arbeid adelt (=van hard te werken word je een nobeler/beter mens)
- corpus delicti (=het voorwerp van de misdaad) (Latijn)
- dat spreekt boekdelen (=dat is overduidelijk, bijv. `zijn gezicht spreekt boekdelen`)
- de ene bedelaar ziet de andere niet graag voor de deur staan (=men is bang voor concurrentie)
- de gulden middenweg (houden/bewandelen/verkiezen) (=een tussenstandpunt of tussenoplossing verkiezen)
- de koninklijke weg bewandelen (=eerlijk zijn)
- de lakens uitdelen (=het voor het zeggen hebben, de baas spelen)
- de leer veroordelen maar de leraar sparen (=de wortel van het probleem niet aanpakken)
- diep in de buidel tasten. (=veel geld aan iets uitgeven.)
- een gouden zadel maakt geen ezel tot paard. (=een mens verandert niet door uiterlijkheden)
- een paardenmiddel (=een uiterste remedie)
- een vreemdeling in Jeruzalem zijn (=ergens niet bekend zijn met de gang van zaken of zich ergens niet thuis voelen)
- een vreemdeling in Kanaän zijn (=weinig weten over het besproken onderwerp)
- een vriendelijk gezicht brengt overal licht (=een vrolijk persoon weet vaak meer te bereiken dan een nors persoon)
- er over oordelen als een blinde over de kleuren (=erover oordelen zonder kennis van zaken)
- geen middel onbeproefd laten (=alles proberen om een doel te bereiken.)
- het doel heiligt de middelen (=alle middelen zijn toegelaten, zolang het doel maar bereikt wordt)
- het grondsop is voor de goddelozen (=gezegd van iemand die het laatste restje uitdrinkt)
- het middel is erger dan de kwaal (=de oplossing veroorzaakt nog meer schade)
- het onderspit delven (=verliezen)
- iemand een hart onder de gordel/riem steken (=iemand moed inspreken)
- iemand in het zadel helpen (=iemand aan een (goede) functie/positie helpen)
- iemand uit het zadel lichten (=iemand zijn positie doen verliezen, iemand ontslaan)
- iemand uit het zadel werpen (=iemand wegwerken, iemand in verlegenheid brengen)
- iets in je vaandel schrijven. (=een principe waar je je per se aan vast wilt houden)
- ijdele tonnen rollen het hardst. (=de minst competente persoon is vaak ook de luidste)
- in partibus infidelium (=in het land der ongelovigen) (Latijn)
- in zijn vaandel schrijven (=in zijn programma opnemen)
- je eigen graf graven/delven (=het voor zichzelf bederven)
- kiezen of delen/kavelen (=maak uw keuze!)
- lief en leed delen (=allerlei plezierige en droevige dingen met elkaar beleefd hebben)
- liefde is waar de geldbuidel hangt (=liefde is te koop)
- moeten kiezen of delen (=een (vervelende) keus moeten maken)
- omwille van het smeer likt de kat de kandeleer (=omwille van het loon doet men een werk)
- stevig in het zadel zitten (=machtig zijn, een belangrijke positie hebben)
- ter wereld is er geen dodelijker venijn, dan vriend te schijnen en vijand te zijn (=hoed je voor onoprechte vrienden)
- tot de bedelstaf/bedelzak brengen (=alle aardse bezittingen ontnemen)
- uit het zadel lichten (=zijn rang of stand of betrekking doen verliezen)
- uit het zadel wippen. (=ontslaan of uit een functie zetten)
- vast in het zadel zitten (=zeker van iemands positie zijn in een organisatie)
- weer in het zadel helpen (=helpen om weer door te kunnen gaan)
240 betekenissen bevatten `del`
- in de ijskast zetten (=(tijdelijk) niet uitvoeren)
- de kap maakt de monnik niet (=aan het uiterlijke kan men het innerlijke niet beoordelen)
- fiolen van toorn over iemand uitstorten (=aan iemand duidelijk laten blijken dat je kwaad op diegene bent)
- alles op haren en snaren zetten (=alle middelen aanwenden / alles in het werk stellen)
- het doel heiligt de middelen (=alle middelen zijn toegelaten, zolang het doel maar bereikt wordt)
- achter de wolken schijnt de zon (=alle nare dingen zijn tijdelijk en daarna wordt het beter)
- wie weet waarom de ganzen blootsvoets gaan? (=alles heeft een reden, ook al is die niet altijd even duidelijk)
- in het donker zijn alle katten grijs/grauw (=als de situatie niet duidelijk is, zijn de zaken niet goed te beoordelen)
- hoe meer vis, hoe droever water (=als er meer mensen komen valt er minder te verdelen (erfenissen))
- allemans werk is niemands werk. (=als iedereen verantwoordelijk is, doet niemand het daadwerkelijk.)
- als een warm mes door de boter (=als iets erg makkelijk of geleidelijk gaat)
- wie appelen vaart, die appelen eet (=als je handelt in bepaalde goederen, dan zul je deze zelf waarschijnlijk ook gebruiken. / Iemand die bepaalde werkzaamheden voor een ander moet verrichten, geniet daar doorgaans zelf ook van)
- elke dag een draadje is een hemdsmouw in een jaar (=als je iedere dag een beetje doet komt het karwei uiteindelijk klaar)
- veel varkens maken de spoeling dun (=als je met veel bent, moet je ook met veel delen)
- goed voorbeeld doet goed volgen (=als je zelf op de goede manier handelt, nemen anderen dat vanzelf over)
- goed voorgaan doet goed volgen (=als je zelf op de goede manier handelt, nemen anderen dat vanzelf over)
- van leer trekken (=beginnen met vechten, duidelijk laten merken dat iets als vervelend ervaren wordt)
- geef het veulen geen haver en het kind geen brandewijn. (=behandel kinderen niet als grote mensen)
- beter blooie Piet dan dooie Piet (=beter een aarzelend iemand dan iemand die ondoordacht handelt)
- in den blinde (=blindelings)
- op de schobberdebonk leven (=dakloos zijn en/of bedelend leven)
- daar kan de schoorsteen niet van roken (=dat brengt niets op / men kan niet alleen van vriendelijke woorden leven)
- dat is het begin van het einde (=dat is het begin van iets dat uiteindelijk verkeerd zal aflopen)
- dat hangt als een schijthuis boven de gracht (=dat is overduidelijk)
- dat is een waarheid als een koe (=dat is overduidelijk waar)
- dat spreekt boekdelen (=dat is overduidelijk, bijv. `zijn gezicht spreekt boekdelen`)
- dat is naatje/pet (=dat is waardeloos)
- dat is schering en inslag (=dat komt bijzonder vaak voor [onderdelen van een weefgetouw])
- de aanval bloedt dood (=de aanval komt geleidelijk uit op een mislukking)
- alles kort en klein slaan (=de hele inboedel kapot slaan)
- het koren van de molen zenden (=de klanten wegjagen - zichzelf benadelen)
- een deksel op de kop hebben (=de verantwoordelijkheid voor iets nemen)
- de kaas niet van het brood laten eten (=de voordelen niet zomaar laten afpakken)
- uit hetzelfde vaatje tappen (=dezelfde standpunten of opvattingen delen.)
- dat zaakje zal wel doodbloeden (=die kwestie zal geleidelijk aan wel worden vergeten)
- Pietje de dood maait altijd. (=doodgaan is onvermijdelijk)
- tegen de dood is geen kruid gewassen. (=doodgaan is onvermijdelijk)
- je trekken thuis krijgen (=door anderen op dezelfde manier behandeld worden als je hun behandelde (bv met een streek))
- goed gereedschap is het halve werk (=door de juiste hulpmiddelen te gebruiken wordt het karwei snel geklaard)
- er geen touw aan vast kunnen knopen (=door de onduidelijkheid niet kunnen begrijpen wat er wordt bedoeld)
- aan de hand van (=door middel van)
- met gesloten beurs betalen (=door middel van een wederzijdse schuld het bedrag verrekenen)
- de gestage drup holt de steen (uit) (=door vol te houden wordt uiteindelijk wel het doel bereikt)
- men vangt meer vliegen met honing/stroop dan met azijn (=door vriendelijk te zijn bereik je meer bij iemand dan met lelijke woorden)
- jezelf op de borst slaan (=duidelijk aan de omgeving laten weten dat men ergens bijzonder trots op is)
- het beestje bij zijn naam noemen (=duidelijk en precies zeggen hoe je over iets of iemand denkt; precies zeggen hoe iets zit)
- aan het verstand brengen (=duidelijk maken)
- aan de bel trekken (=duidelijk maken dat er iets aan de hand is; duidelijk maken dat er iets niet klopt)
- de neus optrekken (=duidelijk maken dat men iets of iemand niet waardeert)
- met een rode letter aangetekend staan (=duidelijk vermeld , zodanig dat het zeker niet vergeten wordt)
15 dialectgezegden bevatten `del`
- 't is kermis in del (=Het regent terwijl de zon schijnt) (Onze-Lieve-Vrouw-Waver)
- 't komt aal'moal op 't zulfde del (=het maakt allemaal geen verschil) (Westerkwartiers)
- bij de pakk'n del zitt'n (=moedeloos zijn) (Westerkwartiers)
- de duvels ouwe kermis in del (=ze maken er een janboel van) (Oudenbosch)
- Dêr koe ik krekt del (=daar kon ik net langs) (Fries)
- doar komt 't zowat op del (=daar komt het ongeveer op neer) (Westerkwartiers)
- hij gooit de biel d'r bij del (=hij stopt ermee) (Westerkwartiers)
- hij lijt ' et bieltje d' r bij del (=hij geeft het op) (Westerkwartiers)
- kermis in del (=regen bij zonneschijn) (Diesters)
- leg dij doar moar bij del (=leg je daar maar bij neer) (Westerkwartiers)
- op 'n del (=op en neer) (Westerkwartiers)
- smiet ' t doar moar del (=gooi het daar maar neer) (Westerkwartiers)
- waark'n tot j' d'r bij del vaal'n (=werken tot je niet meer kunt) (Westerkwartiers)
- wij gaon naor costa del plets (=wij gaan dit jaar niet op vakantie) (`t-Heikes)
- ze benn'n del streek'n (=strijken - ze zijn neergestreken) (Westerkwartiers)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
