17 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `eerst`
- aan zijn eerste leugen niet gebarsten en voor zijn tweede niet opgehangen zijn (=een grote leugenaar zijn)
- de eerste klap is een daalder waard (=een goed begin is het halve werk)
- de eerste stoot opvangen (=de eerste problemen opvangen)
- de eerste viool spelen (=het hoogste woord hebben en de baas spelen)
- eerst in de boot keur van de riemen (=wie eerst komt, kan eerst kiezen)
- eerst komt het eten dan de moraal. (=overleven is belangrijker dan het volgen van regels.)
- eerst oompje en dan oompjes kinderen (=eerst ik, daarna de anderen)
- eerste viool willen spelen (=de meest prominente taak willen vervullen, bijvoorbeeld als leider of woordvoerder van de groep)
- het eerste gewin is kattengespin (=wie het eerste spelletje wint, verliest soms alle volgende spelletjes)
- iets uit de eerste hand hebben (=ergens zelf bij zijn geweest of hebben gehoord van iemand die het zelf heeft meegemaakt)
- in het eerst (=aanvankelijk)
- op de eerste april zendt men de gekken waar men wil (=op 1 april worden grappen uitgehaald)
- voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten (=tegen minimale kosten maximaal voordeel verlangen)
- wat men afdingt is het eerst betaald (=als men het goedkoop krijgt, is het vlugger betaald)
- wie een paard uit de wei wil halen, moet het beest niet eerst met het halster tegen de kop slaan. (=je bereikt meer met vriendelijkheid, dan met strengheid)
- wie eerst komt eerst maalt (=wie eerst komt krijgt het beste)
- wie het eerst komt, het eerst maalt (=het wordt toegekend aan degene(n) die het eerst komt)
34 betekenissen bevatten `eerst`
- de kat de bel aanbinden (=als eerste een begin maken aan iets moeilijks (een lastige klus of een ingewikkeld gesprek))
- de spits afbijten (=als eerste ergens aan beginnen aan iets moeilijks)
- de pastoor gaat voor en de dominee loopt met hem mee (=altijd eerst de machtige mensen, dan de mindere mens)
- het is daar armoe troef (=daar heerst grote armoede)
- de eerste stoot opvangen (=de eerste problemen opvangen)
- een schot voor de boeg (=een uitspraak of vraag als eerste aanzet tot een gesprek of discussie (eigenlijk: een waarschuwingsschot))
- ruggespraak houden (=eerst ergens over moeten overleggen)
- eerst oompje en dan oompjes kinderen (=eerst ik, daarna de anderen)
- de kost gaat voor de baat uit (=eerst moeten er kosten worden gemaakt alvorens men er iets aan verdienen kan)
- je woorden kauwen (=eerst nadenken en dan pas spreken)
- niet over een nacht ijs gaan (=eerst nadenken voor men iets doet - geen risico`s nemen)
- willen weten welk vlees men in de kuip heeft (=eerst willen weten hoe iemand is)
- er een nachtje over willen slapen (=er eerst over na willen denken)
- er schuilt iets achter (=er is meer aan de hand dan op het eerste gezicht lijkt.)
- daar zitten nogal wat haken en ogen aan (=er zijn meer problemen dan je op het eerste gezicht zou denken)
- de vis begint te stinken bij de kop (=het loopt het eerst mis bij de leiding)
- wie het eerst komt, het eerst maalt (=het wordt toegekend aan degene(n) die het eerst komt)
- iets met de moedermelk binnenkrijgen (=iets leren in de eerste levensjaren)
- wat hansje niet leert zal hans nooit weten (=je moet het eerst leren om het later te kunnen)
- zelfkennis is het begin van alle wijsheid (=men moet eerst zichzelf kennen om verdere kennis te kunnen verwerven)
- aan de middelhand zitten (=niet eerst of laatst moeten spelen)
- geen maat weten te houden (=onbeheerst doorgaan waarmee men begonnen is)
- vloeken als een bootwerker/kartouw/ketellapper/ketter (=onbeheerst vloeken)
- door de kajuitsramen aan boord komen (=onmiddellijk bevelhebber worden, zonder eerste ondergeschikte te zijn geweest)
- traag gereden is vroeg thuis. (=sneller klaar zijn door eerst goed na te denken)
- kijken hoe de hazen lopen (=voorzichtig te werk gaan, eerst afwachten hoe de verhoudingen blijken te liggen)
- wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen (=wat het belangrijkste is moet het eerste gebeuren)
- het hoofd bieden (=weerstand bieden)
- de voorsten doen wat de achtersten niet mogen (=wie eerst komt is in het voordeel)
- wie eerst komt eerst maalt (=wie eerst komt krijgt het beste)
- eerst in de boot keur van de riemen (=wie eerst komt, kan eerst kiezen)
- het eerste gewin is kattengespin (=wie het eerste spelletje wint, verliest soms alle volgende spelletjes)
- een haastig woord is gauw gezegd. (=zeg geen dingen zonder eerst na te denken)
- iemand of iets het hoofd bieden (=zich met verstand en beleid verzetten tegen iemand of iets, iemand weerstaan)
50 dialectgezegden bevatten `eerst`
- eerst lere, dan kinne en dan de priis winne (=eerst leren, dan kunnen en dan de prijs winnen) (Bildts)
- 't boov'mste moet eerst uut de zak (=waar men vol van is praat men over) (Westerkwartiers)
- 't hemd is noader dan 'e rok (=eerst je eigen familie helpen, daarna pas anderen) (Westerkwartiers)
- 't moet eerst minner word'n veurdat 't beder wordt (=het moet eerst minder mooi worden voordat het fraaier wordt) (Westerkwartiers)
- 't Nuedegste iest (=Het nodigste eerst) (Bambrugs)
- 't oale vleis mut eerst op (=Oude mensen gaan eerst dood) (Vechtdals)
- 't olte breud mut eerst op (=Oude mensen sterven het eerst) (Zwartebroeks)
- ' t mot eerst warre wil ' t reeje (=Het moet eerst een rommel zijn wil het weer netjes worden) (Alblasserdams)
- as 't kaalf verdronk'n is dempt men de put (=er moet eerst een ongeluk gebeuren eer men het euvel verhelpt) (Westerkwartiers)
- aste van viër zits, konste vanaater nie aofvalle (=wie eerst komt, eerst maalt en wie laatst komt, baalt) (Bilzers)
- azichter mene vinger nie kan ènstaeke, geleef ichet nie (=eerst zien en dan geloven!) (Munsterbilzen - Minsters)
- bezinn'n veur da'j begunn'n (=eerst denken, daarna doen) (Westerkwartiers)
- dae mosse iers ónder ziene zak kratse (=die moet je eerst gunsig stemmen, wil je wat gedaan krijgen) (Venloos)
- de bés zau geholpe, vant bed opt stroj ast moet (=wie eerst komt, eerst maalt) (Bilzers)
- de joeng zen uitgeleend (=jonge vogeltjes die voor het eerst uitvliegen) (Ransts)
- de kost gijt veur de boat uut (=eerst investeren, daarna verdienen) (Westerkwartiers)
- de moes geen aa sjoeën voertgoeje vërdaste nauw hëbs (=niet te vlug handelen, eerst nadenken) (Munsterbilzen - Minsters)
- De plezierbroek moei-j mit de waarkbroek verdienen (=eerst werken, dan feest vieren) (Giethoorns)
- de vès begint altijd ieës te stinke bij de kop (=het loopt altijd eerst mis bij de leiding) (Munsterbilzen - Minsters)
- die ' t eerst komt, die ' t eerst moalt (=ieder op zijn beurt) (Westerkwartiers)
- eerst 't kooike kloar, dan 't vogeltje d'r ien (=eerst voor een onderkomen zorgen, dan een vrouw zoeken) (Westerkwartiers)
- eerst de kat uut de boom kiek'n (=eerst alles rustig overzien) (Westerkwartiers)
- eerst denk' n, dan doen (=bezint eer gij begint) (Westerkwartiers)
- eerst gròòte mense, dan hangòòre (=kleine kinderen moeten op hun beurt wachten) (Texels)
- eerst mens'n, dan hangoor'n (=een volwassene tegen een kind :) (Westerkwartiers)
- eerst mensen, dan ang-oren (=eerst grote mensen, dan kleine kinderen) (Kampers)
- eerst voorschaften, nu ketelaar (=meisje in verwachting) (Marine jargon (veelal Maleis))
- eerst waarut uit en nou ist wir aon (=zij hebben opnieuw verkering) (Oudenbosch)
- ei moet eirst ze tuil uittuile (=hij moet eerst even uitrazen) (Volendams)
- Elke koe lek zien eige kalf (=ouders komen het eerst voor hun eigen kinderen op) (Barghs)
- eurst deur d n keurdo-ns eene motte (=eerst verwerken om verder te kunnen) (Oudenbosch)
- ge pakt mé de worden uit minne mongd (=als iemand eerst zegt wat jij wou zeggen...:) (Sint-Niklaas)
- gou piest iest ies (=ga eerst eens plassen) (Hams)
- Hangore; eerst grote mense, dèn hangore (=Onmondige kinderen; volwassenen gaan vóór) (Zaans)
- Het mot êêst warre wil 't rêêje (=Het moet eerst een rommel zijn wil het netjes kunnen worden) (Sliedrechts)
- hij het nog genog ien zien eig'n tuun te wied'n (=laat hem eerst maar zijn eigen zaakje op orde brengen) (Westerkwartiers)
- hij kikt as 'n kat ien 'n vremd pakhuus (=hij overziet de nieuwe situatie eerst eens goed) (Westerkwartiers)
- höbbe is höbbe mer kriege is de kunst (=alvorens je iets hebt, moet je eerst moeite doen om het te krijgen) (Heitsers)
- ich goên mich iës boedële (=ik ga me eerst wassen) (Munsterbilzen - Minsters)
- ieës noenkskë en dan noenkskëskènder (=ik bedien eerst mezelf) (Munsterbilzen - Minsters)
- ieës zaeë en dan pas maeë (=alvorens te maaien moet men eerst zaaien) (Munsterbilzen - Minsters)
- ieëst geroken, olleken ontstoken (=diegene die het eerst iets rijkt heeft wellicht zelf de scheet gelaten) (Meers)
- Ieest is ieest. (=eerst is eerst.) (Bevers)
- iejest geroken, olleken ontstoken (=diegene die het eerst een verdacht luchtje ruikt, zal wel een wind gelaten hebben) (Meers)
- iejest is biejest, lest is best (=eerst is “beest”, laatst is best) (herenthouts)
- ij kijkt em ver' een iuë uit (=hij weet niet waar eerst kijken) (Kaprijks)
- Ik preau it juster foar it earst. (=ik heb het gisteren voor het eerst geproefd) (Fries)
- in 't begun es't ol wa wilde en wa zilde, in 't begun 'n kan 't nie ip (=eerst is alles koek en ei) (Waregems)
- irst èfkes hèùge, dan kunde oewen bril schonmaoke (=eerst even beademen, dan kun je de bril poetsen.) (Tilburgs)
- Irst goed dùrrúre (=eerst goed doorroeren) (Helenaveens)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
