13 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `ex`
- cum annexis (=met bijbehoren) (Latijn)
- cum expensis (=met (on)kosten) (Latijn)
- de Hebreeërs bouwden het, maar de Egyptenaren hebben het. (exodus 1:11-14) (=het vuile werk door anderen opknappen en het resultaat zelf pakken)
- ex animo (=van harte) (Latijn)
- ex cathedra (=volgens uitspraak van het hoogste gezag (meestal de paus)) (Latijn)
- ex officio (=ambtshalve) (Latijn)
- ex tempore (=onvoorbereid) (Latijn)
- exempli gratia (=bijvoorbeeld) (Latijn)
- in extenso (=uitgebreid) (Latijn)
- in extremis (=op het nippertje) (Latijn)
- jesus nazarenus rex judaeorum (=jezus van Nazareth, koning der Joden) (Latijn)
- lex talionis (=wet van vergelding) (Latijn)
- uitstel van executie (=iets onaangenaams wordt tijdelijk uitgesteld Later gaat dit toch nog gebeuren)
15 betekenissen bevatten `ex`
- als proefkonijn dienen (=dienen voor een of ander experiment)
- onder het mes zitten (=een examen hebben, in angstige omstandigheden zitten)
- het bijltje zoeken (=een excuus of uitweg verzinnen)
- zwemmen als een vis kunnen (=een expert zijn in zwemmen)
- een vreemde eend in de bijt (=een vreemd exemplaar in de groep. (Een bijt is een opening in het ijs))
- getelde schapen lopen het hok uit. (=exact alles van tevoren weten)
- een tandje bijzetten (=extra inspanning leveren. (de gashendel een tand verschuiven))
- de bocht achter/onder de arm houden (=extra voorzichtig zijn, iets nog niet garanderen. (een bocht houden in het touw dat je laat vieren))
- tussen kop en staart zit de beste vis. (=extremen zijn zelden wenselijk )
- de scherpe kantjes er van afhalen. (=iets verzachten of minder extreem maken)
- wat je van ver haalt is lekker. (=je waardeert dingen extra als je er veel werk voor moet doen)
- op de kop af (=nauwkeurig / precies, exact)
- wie de pastoor niet eert, wie zijn absolutie riskeert (=om je ambitie te bereiken, moet je extra aardig zijn voor de hoge heren)
- als aan de grond genageld staan (=perplex staan)
- geen bokkensprongen kunnen maken (=weinig geld hebben om extra dingen te kunnen kopen)
Eén dialectgezegde bevat `ex`
- boef spelen (=Met een spel ex aequo spelen) (Walshoutems)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen