765 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `is`
- als het kalf verdronken is dempt men de put (=pas als het te laat is, neemt men maatregelen)
- als het regent in mei, is april voorbij (=spreekwoord dat de spot drijft met spreekwoorden die open deuren intrappen)
- als het schip lek is, gaan de ratten van boord. (=als het verkeerd loopt, laten valse vrienden je in de steek)
- als het varken zat is, gooit het de bak om. (=gezegd als iemand geen dankbaarheid toont)
- als je alles van tevoren wist, dan kwam je met een dubbeltje de wereld rond (=het heeft geen zin zich na afloop te beklagen over gebrek aan voorkennis. (Meestal in antwoord op klachten als `Als ik dat van tevoren geweten had.`))
- als niet komt tot iet dan is het allemans verdriet (=een `parvenu` heeft dikwijls kapsones)
- als oude honden blaffen, is het tijd om uit te zien (=als ervaren mensen waarschuwen moet je luisteren)
- andermans boeken zijn duister te lezen (=de toestand of bedoelingen van een ander zijn moeilijk in te schatten)
- angst is een slechte raadgever (=laat je niet leiden door angst. / Emoties zijn gevaarlijk)
- arbeid is voor de dommen. (=gezegd als je liever op twijfelachtige wijze geld verdient dan op een eerlijk manier)
- arbeiden als een galeislaaf (=erg hard werken)
- armoe op de stal is armoe overal (=met te weinig dieren in de stal kun je geen geld verdienen)
- armoede zoekt list. (=armoede dwingt om op zoek te gaan naar alternatieve manieren om rond te komen)
- ars longo vita brevis (=de kunst blijft lang en het leven is kort) (Latijn)
- as is verbrande turf (=aan een belofte (as = als) heb je niets)
- belofte is een hemd der dwazen (=een nietszeggende belofte kan toch tijdelijk gelukkig maken)
- beter rapen aan eigen dis dan elders vlees of vis (=oost West thuis best)
- beter thuis rapen eten dan elders gebraad. (=thuis is het altijd nog het beste.)
- bezoek en vis blijven drie dagen fris (=je moet geen gasten te lang laten logeren want dan ga je je aan hun gewoonten ergeren)
- bij eigen zin is geen gewin. (=eigenwijs zijn is niet goed)
- bij elk heilig huisje aanleggen (=alle cafés onderweg bezoeken)
- bij kris en kras volhouden (=bij hoog en bij laag volhouden)
- bij kris en kras zweren (=bij hoog en bij laag zweren)
- bij Sint Joris in de kost zijn (=ergens gratis eten)
- bijna is nog niet half en een koe is nog geen kalf (=iets bijna hebben is hetzelfde als iets helemaal niet hebben)
- borgen is geen kwijtschelden (=uitstel is geen afstel)
- boter bij de vis (=betaling bij de levering)
- botertje aan de boom zijn / het is botertje tot de boom (=alles gaat goed zonder problemen)
- botten blijven platvis (=als je dom bent dan blijf je dat)
- buig de boom als hij jong is (=goede gewoonten kunnen het beste al jong worden aangeleerd)
- buurmans gras is altijd groener (=bij anderen lijkt het altijd beter (omdat men daar de interne problemen niet van kent))
- cum annexis (=met bijbehoren) (Latijn)
- cum expensis (=met (on)kosten) (Latijn)
- cum grano salis (=met een korreltje zout) (Latijn)
- daar is een haartje in de boter (=daar is ruzie of wrijving)
- daar is geen oogje vet meer op (=dat is niet veel meer waard)
- daar is geen woord Frans/Latijn/Chinees bij (=iedereen kan dat begrijpen)
- daar is kop noch staart aan te vinden (=daar geraak je niet uit wijs)
- daar is vlees in de kuip (=daar is het goed)
- daar is wat aan te kluiven (=daar is werk aan)
- daar is wel wachten maar geen vasten naar (=dat zal niet gauw gebeuren)
- daarmee is de kous af. (=er wordt geen aandacht meer aan gegeven)
- dan is Leiden in last (=dan zijn er problemen!)
- dat hangt als een schijthuis boven de gracht (=dat is overduidelijk)
- dat is algabra voor hem. (=daar snapt hij niets van.)
- dat is alleen voor pater en mater en niet voor het hele convent (=dat is voor jou te hoog gegrepen)
- dat is andere koek (=dat is heel iets anders)
- dat is andere peper (=dat is wat anders, dat is moeilijker)
- dat is andere tabak (=dat is wat anders, dat is moeilijker)
- dat is andere tabak dan kanaster (=dat is wat anders!)
951 betekenissen bevatten `is`
- gedeeld geheim, verloren geheim. (=als je een geheim doorvertelt is het geen geheim meer)
- allemans vriend is allemans gek. (=als je iedereen te vriend wil houden, zal men misbruik van je maken.)
- ongevraagd, ongeweigerd (=als je iets doet waarvoor geen toestemming is gevraagd kan het achteraf niet meer geweigerd worden omdat het al gebeurd is)
- van uitstel komt afstel (=als je iets niet meteen doet, loop je het risico dat het nooit meer gebeurt)
- wee de wolf die in een kwaad gerucht staat (=als je je goede naam verliest is die haast niet terug te winnen)
- gedeelde smart is halve smart (=als je over problemen praat, dan kan je het makkelijker verwerken / door de problemen/ellende van een ander is het gemakkelijker de eigen problemen/ellende te dragen)
- een groene Kerstmis een witte Pasen. (=als Kerst warm is wordt Pasen koud)
- meeuwen op het land, onweer aan het strand. (=als meeuwen het binnenland intrekken omdat er slecht weer op zee is)
- oude liefde roest niet (=als men al lang verliefd is, verdwijnt die liefde niet meer)
- wat men afdingt is het eerst betaald (=als men het goedkoop krijgt, is het vlugger betaald)
- wat het huis verliest, brengt het weer terug (=als men iets in huis zoek maakt, komt het meestal vanzelf weer tevoorschijn)
- de kruik gaat zo lang te water tot ze barst/breekt (=als men steeds risico`s blijft nemen, gaat het een keer mis)
- op de kloosters reizen (=altijd bij vrienden of kennissen logeren)
- armoe met eren kan niemand deren. (=arm zijn is niet erg als je maar eerlijk bent)
- iets aan de kaak stellen (=bekend maken wat niet in orde is)
- elk heeft genoeg in eigen tuin te wieden. (=bekritiseer geen anderen als je zelf niet perfect bent)
- het tij wacht op niemand. (=benut kansen voor het te laat is)
- twee koetsiers op één dak. (=beter is er maar één baas)
- op heterdaad betrappen (=betrappen tijdens de misdaad)
- met hangende pootjes thuiskomen (=bewust van schuld (thuis)komen / zeer tegen zijn zin)
- per fas et nefas (=bij al wat heilig is)
- er zijn geen rozen zonder doornen (=bij elk geluk is er ook verdriet)
- bij gebrek aan brood eet men korstjes van pasteien. (=bij gemis aan het gewone moet men zijn toevlucht soms wel tot iets duurders nemen.)
- waar er twee ruilen moet er een huilen (=bij het ruilen is de een altijd beter af dan de ander)
- nood breekt wet (=bij moeilijke omstandigheden is er meer geoorloofd)
- ze waren fout (=collaborateurs en fascisten gedurende de Tweede Wereldoorlog)
- water bij de wijn doen (=compromissen zien te sluiten)
- steen en been klagen (=constant en hevig klagen. (klagen bij alles wat heilig is, bv. botten (=been) in een graf (=steen)))
- daar heb je het gedonder in de glazen (=daar begint de miserie)
- daar groeit het gras in de straten (=daar is het erg saai)
- daar is vlees in de kuip (=daar is het goed)
- visnamig (=daar is het goed vissen, er zit daar veel vis)
- daar zijn de daken met vlaaien bedekt (=daar is men rijk / Daar heeft men overvloed)
- dat kan al het water van de zee niet afwassen (=daar is niets aan te doen - dat kan je niet wegpraten)
- dat vlas is niet te spinnen (=daar is niets mee te beginnen)
- daar is een haartje in de boter (=daar is ruzie of wrijving)
- daar valt wel een mouw aan te passen (=daar is wel een oplossing voor te vinden)
- daar is wat aan te kluiven (=daar is werk aan)
- men heeft daar latten op het dak (=daar wordt afgeluisterd)
- dan zijn we nergens (=dan is er geen oplossing)
- al krijg ik geld mee! (=dat doe ik beslist niet!)
- morgen brengen (=dat geloof je toch zelf niet! dat doe ik beslist niet!)
- zo gaan er dertien in een dozijn (=dat heeft weinig waarde, is niet zo bijzonder)
- hoc est (=dat is)
- dat is nog van voor de zondvloed (=dat is al heel oud)
- dat heb ik nog nooit op een klomp horen spelen (=dat is al te gek)
- dat is een stuk! (=dat is een aantrekkelijk persoon)
- dat staat als een paal boven water (=dat is een absolute zekerheid)
- dat is van de Chinese kerk. (=dat is een gerucht.)
- dat is een alikruik van een vent. (=dat is een kleine dikke man.)
50 dialectgezegden bevatten `is`
- 'keb eur is goe gepakt (=ik ben met haar naar bed geweest) (Antwerps)
- 'n aaner zien moaltied is altied vet (=bij een ander lijkt het beter te zijn) (Westerkwartiers)
- 'n Dudsel (=Vrouw die de weg een beetje kwijt is) (Wells)
- 'n echte pinegel (=iemand die altijd tegendraads is) (Hoogstraats)
- 'n ezel wordt nooit 'n peerd (=men kan beter doen waar hij goed in is) (Westerkwartiers)
- 'n gezicht zette wi-j 'n schaermoês (=iemand die bang is) (Weerts)
- 'n goed begun is 'n doalder weerd (=een goed begin werkt positief) (Westerkwartiers)
- 'n goed begun is 't haalve waark (=een goed fundament is erg belangrijk) (Westerkwartiers)
- 'n goeie boer let zien hond d'r met dit weer niet eens uut (=buiten is het noodweer :) (Westerkwartiers)
- 'n goeie haan die is niet vet (=gezegd over een magere man) (Westfries)
- 'n is mé 'n aorige sies (zuid-beveland) (=Hij springt van de hak op de tak) (Zeeuws)
- 'n kienderhaand is gauw gevuld (=een kind is met een kleinigheid al blij) (Westerkwartiers)
- 'n klèèn pötje is gauw heete (=snel aangebrand zijn) (Twents)
- 'n kotlett, das is e stukske van e vèrke zenne rug (=een kortelet, das een stuk van een varken) (Lummens)
- 'n liek man is 'n riek man (=men kan beter geen schulden hebben) (Westerkwartiers)
- 'n loopn'de hond vangt altied wel 'n bot (=iemand die onderweeg is krijgt altijd wel iets) (Westerkwartiers)
- 'n meanse is nooit te old umme te leern (=een mens is nooit te oud om te leren) (Vechtdals)
- 'n mens is moar één joar kaalf, moar blift altied ezel (=een mens blijft tijdens zijn leven fouten maken) (Westerkwartiers)
- 'n mens is zien eig'n moaker niet (=lach niet om een gehandicapt medemens) (Westerkwartiers)
- 'n ons geluk is meer as 'n pond verstand (=zonder geluk vaart niemand wel) (Westerkwartiers)
- 'n ons gelök is mieër waerd as 'ne kilo verstând (=geluk is soms meer waard dan verstand) (Weerts)
- 'n schêj wi-j de verlingdje beekstraot (=de scheiding in het haar is niet recht) (Weerts)
- 'n schip op 't strand, is 'n boak'n ien zee (=houdt het ongeval van iemand anders voor ogen) (Westerkwartiers)
- 'n Snee pap mi 'n hoondenaa (=Op de vraag `wat gaan we eten` indien er niets is) (Bevers)
- 'n vliégende krei viendt lichtig wat (=Iemand die geregeld op pad is vindt nog wel eens een voordeeltje.) (Wells)
- 'n vrouwehand en 'ne paerdstand staon noeëts stil (=een vrouw is altijd bezig met een werkje) (Weerts)
- 'n zweeloeër (=iemand die net doet of ie niet gehoord heeft wat er is gezegd) (Weerts)
- 'ne aezel haat neet ummer lang oere (=aan de buitenkant is niet te zien of iemand dom is) (wijlres)
- 'nen allemanswies (=een hond die met alle mensen bevriend is) (Sint-Niklaas)
- 'oe lomper den boer, oe groëter zen petetten (=Hij is een echte gelukzak) (Melseels)
- 'R zit weer 'n oar in de beutr' (=Er is weeral ruzie in het gezin) (Harelbeeks)
- 's es verrijkt (=ze is bevallen) (Ouwegems)
- 't 'n e gieën woar (=het is niet waar) (Waregems)
- 't 'n e nie meu'lijk! (=het is onmogelijk!) (Waregems)
- 't 'n es geeën woar (=het is niet waar) (Waregems)
- 't 'n es nie doenlijk (=het is onhaalbaar / onvoorstelbaar) (Waregems)
- 't 'n trekt er nie ip (=het is ondermaats) (Waregems)
- 't ('n) es de moeide (nie) (='t is de moeite (niet) waard) (Waregems)
- 't aat is verduurt (=het hout is verstikt) (Sint-Niklaas)
- 't ael es nog nie van au gat gespoeld [hoewel dit nergens terug te vinden is moet `ijl` hier `vruchtwater`betekenen] / ge zèe nog nie druëg achter au uëren (=je komt net kijken) (Wichels)
- 't benn'n aalmoal hapkloare brokk'n (=het is allemaal goed voorbereid) (Westerkwartiers)
- 't bezikt de perche (=het is overdreven) (Zottegems)
- 't bladje is omkeert (=de rollen zijn nu gedraaid) (Westerkwartiers)
- 'T book is al òmgedraage. (=Je bent te laat, alles is op.) (Roermonds)
- 't book is òmgedrage (=Het is afgegelopen / over!!) (Steins)
- 't Book is um gedrage (=Je bent te laat voor het eten) (Mechels (NL))
- 't book is um-gedrage (=je bent te laat) (Heerlens)
- 't book is umgedrage (=als iemand te laat is) (Weerts)
- 't boov'mste moet eerst uut de zak (=waar men vol van is praat men over) (Westerkwartiers)
- 't breigoaren zit in de knossel (=het breigaren is verward) (Sint-Niklaas)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
