958 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `al`
- als het bier is in de man dan is de wijsheid in de kan (=van dronkaards verwacht men geen verstandige woorden)
- als het geen broertje is dan is het een zusje. (=het is één of het ander)
- als het geld op is, is het kopen gedaan (=zonder liquide middelen zijn er geen uitgaven meer mogelijk)
- als het hek van de dam is lopen de varkens in het koren (=als er geen toezicht is springen kinderen of ondergeschikten uit de band)
- als het hemd scheurt dan heeft het een gat (=wees niet vooraf al nodeloos bezorgd)
- als het huis volbouwd is breekt men de steigers af (=als het doel bereikt is, vergeet men de helpers)
- als het in de kajuit regent ,druipt het in de hut (=als de baas problemen heeft, krijgen ook de ondergeschikten hun deel)
- als het kalf verdronken is dempt men de put (=pas als het te laat is, neemt men maatregelen)
- als het kind maar een naam heeft (=passend of niet, je moet het kunnen noemen (een naam geven))
- als het melk regent, staan mijn schotels omgekeerd (=wanneer ergens iets voordeligs te verkrijgen valt, loop ik het steevast mis)
- als het niet gaat zoals het moet, dan moet het zoals het gaat (=als de ideale situatie niet haalbaar is, moet je je aanpassen aan de omstandigheden.)
- als het regent in mei, is april voorbij (=spreekwoord dat de spot drijft met spreekwoorden die open deuren intrappen)
- als het schip lek is, gaan de ratten van boord. (=als het verkeerd loopt, laten valse vrienden je in de steek)
- als het tij verloopt verzet men de bakens (=men moet zich aan de omstandigheden aanpassen)
- als het varken zat is, gooit het de bak om. (=gezegd als iemand geen dankbaarheid toont)
- als het voeten heeft (=als de omstandigheden gunstig zijn)
- als het water zakt, kraakt het ijs (=elke oorzaak heeft gevolgen)
- als Hollands welvaren (=blakend van gezondheid)
- als honden konden bidden zou het kluiven regenen (=als is een niet ter zake doende opmerking)
- als Ieren en Britten op één land (=twee aartsvijanden in één ruimte)
- als ik ze niet hoef te hoeden laat ik de ganzen ganzen zijn (=ik bemoei me niet met andermans zaken als het niet hoeft)
- als je alles van tevoren weet, ga je liggen voor je valt (=het heeft geen zin zich na afloop te beklagen over gebrek aan voorkennis. (Meestal in antwoord op klachten als `Als ik dat van tevoren geweten had.`))
- als je alles van tevoren wist, dan kwam je met een dubbeltje de wereld rond (=het heeft geen zin zich na afloop te beklagen over gebrek aan voorkennis. (Meestal in antwoord op klachten als `Als ik dat van tevoren geweten had.`))
- als je geschoren wordt, moet je stilzitten (=als er scherpe kritiek op je is (je wordt geschoren), kun je beter rustig wachten tot het voorbij is, in plaats van erop in te gaan)
- als je hem een vinger geeft, neemt hij de hele hand (=als je iemand een beetje helpt, wil diegene altijd je hulp)
- als je je pet ertegenaan gooit dan blijft hij hangen (=dat stukje verfwerk is niet erg vlak uitgevoerd)
- als je veel eet, dan ben je lelijk als je dood bent. (=waarschuwing tegen te veel eten.)
- als jut voor de haakmand staan (=beteuterd, triest)
- als katten muizen, mauwen ze niet (=wanneer je aan het eten bent, praat je niet zoveel)
- als klap op de vuurpijl (=een verrassing)
- als los zand aan elkaar hangen (=zonder enige samenhang)
- als men van de duivel spreekt trapt men hem op zijn staart (=degene waarover men spreekt, laat zich dikwijls op dat moment zien)
- als niet komt tot iet dan is het allemans verdriet (=een `parvenu` heeft dikwijls kapsones)
- als niet komt tot iet kent iet zichzelf niet (=een `parvenu` heeft dikwijls kapsones)
- als oude honden blaffen, is het tijd om uit te zien (=als ervaren mensen waarschuwen moet je luisteren)
- als paddenstoelen uit de grond schieten (=snel en in grote massa tevoorschijn komen)
- als Pasen en Pinksteren op één dag vallen (=iets wat nooit zal gebeuren)
- als proefkonijn dienen (=dienen voor een of ander experiment)
- als puntje bij paaltje komt (=als het erop aankomt)
- als sardientjes in een blik (=stijf boven op elkaar; dicht opeen)
- als sneeuw voor de zon verdwijnen (=ergens niets van over blijven)
- als twee honden vechten om een been loopt de derde ermee heen (=als twee mensen ruzie maken, profiteert een derde ervan.)
- als warme broodjes over de toonbank gaan (=zeer goed verkopen)
- als winnaar/beste uit de bus komen (=iets of iemand blijkt het beste te zijn)
- als zwijnen aan de bak gaan (=zonder te bidden gaan eten.)
- alsof er een engeltje over je tong piest (=iets lekker vinden)
- altijd brood eten verdriet ook. (=een mens wil ook eens een verzetje.)
- altijd de kwade pier zijn (=altijd als de schuldige aangewezen worden)
- altijd de oude knecht blijven (=geen vorderingen maken (ook geen achteruitgang))
- altijd het oude liedje (=steeds weer hetzelfde)
1078 betekenissen bevatten `al`
- dun door de broek lopen. (=als iets niet mee zal vallen)
- uitlekken (=als iets ongewenst publiekelijk bekend wordt)
- buiten de kerf gaan (=als iets te ver gaat)
- eén kwade dag maakt de winter niet. (=als iets verkeerd gaat, hoeft nog niet alles verkeerd te gaan.)
- lieg ik, dan lieg ik in commissie (=als ik niet de waarheid vertel komt dat omdat ik niet beter weet of vertel wat anderen vertellen)
- als honden konden bidden zou het kluiven regenen (=als is een niet ter zake doende opmerking)
- je kan niet alle meisjes haten om één (=als je bent getrouwd wilt dat niet zeggen dat vrouwen je niet meer interesseren)
- wie zijn ogen sluit, waant zich in Rome (=als je de realiteit negeert, ben je niet bewust van wat er werkelijk gaande is.)
- botten blijven platvis (=als je dom bent dan blijf je dat)
- laat je linkerhand niet weten wat je rechterhand doet (=als je een ander geld geeft kun je dat beter stilhouden want anderen hoeven het niet te weten)
- wie kaatst kan/moet de bal verwachten (=als je een ander plaagt, kun je verwachten dat die jou terug gaat plagen)
- gedeeld geheim, verloren geheim. (=als je een geheim doorvertelt is het geen geheim meer)
- een pakje wordt een zakje. (=als je een probleem niet aanpakt kan het zich uitbreiden en erger worden.)
- wie a zegt moet ook b zeggen (=als je eenmaal ergens aan begonnen bent, moet je het ook afmaken)
- een zuiver geweten is het beste oorkussen. (=als je eerlijk bent slaap je gerust)
- een vliegende kraai/vogel vangt/vindt altijd wat (=als je er maar op uit gaat, vind je altijd wel wat in je voordeel)
- wie scheep is moet varen (=als je ergens aan begonnen bent moet je er mee voortdoen)
- kunst baart gunst. (=als je ergens bedreven in bent zijn anderen toegevender en welwillender)
- genoeg voor een heel weeshuis. (=als je ergens heel veel van hebt)
- gaan doet komen (=als je ergens moeite voor doet komen dingen ook jouw kant op)
- wie het dichtst bij het vuur zit, warmt zich het meest (=als je ergens nauw bij betrokken bent, geniet je het meeste voordeel ervan)
- opgestaan is plaats vergaan (=als je even wegloopt kan iemand anders op je stoel gaan zitten)
- wie niet wil, die niet zal (=als je geen interesse hebt, moet je er ook geen deel van uitmaken)
- grijze haren zijn kerkhofsbloemen (=als je grijze haren krijgt, ben je niet zo ver van het kerkhof)
- wie appelen vaart, die appelen eet (=als je handelt in bepaalde goederen, dan zul je deze zelf waarschijnlijk ook gebruiken. / Iemand die bepaalde werkzaamheden voor een ander moet verrichten, geniet daar doorgaans zelf ook van)
- wie zwijgt, stemt toe (=als je het ergens niet mee eens bent, moet je het zeggen)
- niet geschoten is altijd mis (=als je het niet probeert, komt er ook niks van)
- mejen kan geen paard al lopende beslaan. (=als je het werk goed wil doen, moet je er de tijd voor nemen)
- een spiering is vis als er anders niet is (=als je honger hebt, ben je niet kieskeurig / bij gebrek aan beter)
- elke dag een draadje is een hemdsmouw in een jaar (=als je iedere dag een beetje doet komt het karwei uiteindelijk klaar)
- allemans vriend is allemans gek. (=als je iedereen te vriend wil houden, zal men misbruik van je maken.)
- als je hem een vinger geeft, neemt hij de hele hand (=als je iemand een beetje helpt, wil diegene altijd je hulp)
- belofte maakt schuld (=als je iets beloofd hebt moet je dat ook nakomen)
- ongevraagd, ongeweigerd (=als je iets doet waarvoor geen toestemming is gevraagd kan het achteraf niet meer geweigerd worden omdat het al gebeurd is)
- wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten (=als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen))
- waar een wil is is een weg (=als je iets echt wilt, dan zul je ook slagen /de weg vinden naar je doel)
- een man een man, een woord een woord (=als je iets hebt beloofd, dan moet je je daar ook aan houden)
- je woorden worden weer thuisgebracht. (=als je iets negatiefs zegt kan dat leiden tot negatieve gevolgen voor jezelf)
- van uitstel komt afstel (=als je iets niet meteen doet, loop je het risico dat het nooit meer gebeurt)
- uitstel is geen afstel (=als je iets uitstelt wil dat nog niet zeggen dat je het nooit meer gaat doen)
- jong te paard, oud te voet (=als je in je jeugd erg wordt verwend, krijg je het later erg moeilijk)
- in de nood eet de duivel vliegen. (=als je in nood verkeert, stel je je tevreden met dingen die je anders zou weigeren.)
- wee de wolf die in een kwaad gerucht staat (=als je je goede naam verliest is die haast niet terug te winnen)
- die in het voorjaar niet zaait, in het najaar niet maait. (=als je jong bent moet je sparen voor je eigen oude dag)
- hoop doet leven (=als je kan hopen op betere tijden, dan krijg je toch weer levenslust / zo lang je nog hoop hebt zijn er ook nog mogelijkheden)
- een goed gelaat is de beste geleidebrief. (=als je knap bent krijg je veel voor elkaar)
- wie een hond wil slaan, vindt altijd wel een stok (=als je kritiek wil hebben op iemand, vind je altijd wel een reden)
- alle havens schutten wind (=als je meedoet deel je mee in de winsten)
- veel varkens maken de spoeling dun (=als je met veel bent, moet je ook met veel delen)
- gereed geld dingt scherp. (=als je meteen betaalt gaat de verkoop sneller)
50 dialectgezegden bevatten `al`
- Bende gij al bij de akkeliete? (=Ben jij al lang misdienaar?) (Helenaveens)
- bende vantjaor al dikkopkus wiesse vange? (=heb je dit jaar al kikkervisjes gevangen?) (Oudenbosch)
- bennie al droog achter je orêh? (=wat stel je nou helemaal voor?) (Westlands)
- bèste al biechte gewès (=lieg je weer!) (Munsterbilzen - Minsters)
- bèste nau pas aut ze bèd, tès mekan noen (=nu al wakker) (Munsterbilzen - Minsters)
- bitter schif dur in dan reecht dernive (=niet al te precies afgewerkt) (Astens)
- boeren en vêrkë wieëne al knorrend vèt (=aan klagers geen nood) (Munsterbilzen - Minsters)
- D'as van zjuèzekes taait (=Dat is al heel oud) (Londerzeels)
- d'er zin d'er al schoëndere verdroonken (=zij is niet van de mooiste) (Melseels)
- d'n duûvel schitj altieëd op de groeëtste houp (=iemand die het al goed gaat, wordt er meestal nog beter van) (Weerts)
- d'n duvel sjit altied op de groetste haop (=het komt terecht, waar al overvloed is) (Mestreechs)
- d'r haet zich al ins eine doead gesjöd (=tegen iemand die de kaarten te traag schudt:) (Hulsbergs)
- d’ootos rêën aw mee ljucht (=het begint al te schemeren) (Kaprijks)
- da brink laeve én de brauweraaj (=al is het maar voor de lol) (Bilzers)
- Da gebeurt nie, al goade op de kop staon (=versterkte afwijzing) (Genneps)
- Da h'et gèt had ètj (=Je hebt het al gekregen) (Bambrugs)
- Da hat de erm ziël rów (=Dan hoeven we daarover al geen ruzie meer maken,) (Mechels (NL))
- Da jontse kan no' al u betse pullen! (=Dat jongetje kan drinken) (Deinzes)
- da schil al ne slok op ne borrel (=dat scheelt al aanzienlijk) (Oudenbosch)
- Da wee'k al genne niet! (=Dat weet ik helemaal niet!) (Hoogeveens)
- da's al ieënn mee nen laaën boart (=een oude mop) (Kaprijks)
- da's nog uut de tied dat dier'n proat'n kond'n (=dat is al wel heel oud!!) (Westerkwartiers)
- daaj ès al autte koje (=zij is geen baby meer) (Munsterbilzen - Minsters)
- daaj ès al ont rossele (=ze heeft veel sproeten) (Munsterbilzen - Minsters)
- daaj ès nog te vaul vër zich te kretse as ze ieëk hèt (=het moet al erg zijn voor ze een poot uitsteekt) (Munsterbilzen - Minsters)
- daaj hoch al viël wotterkes dërzwoemme (=zij had al heelwat meegemaakt) (Bilzers)
- daaj wiëg op en al fijfteg kilow, kletsnaot (=ze weegt maximum 50 kilogram) (Bilzers)
- daak kaek al vër ën kleen sjiet (=ze schreeuwt al voor een niemendalletje) (Munsterbilzen - Minsters)
- Daar ga je al (=Het moment waarop iemand gaat) (Benschops)
- daddis alwir un eul manneke geworre (=ook de jongste zoon is al weer groot aan het worden) (Oudenbosch)
- dae begint ook al te kraoke (=die wordt stilaan oud) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae ès al alzelaeve e bleuke enne bènnevètter (=die is al zijn hele leven verlegen en introvert) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae ès al autte koje (=die is al uit zijn pubertijd) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae és al e tijdsje bij Zjeezeke énde kos (=hij is al een tijdje dood) (Bilzers)
- dae ès al e tijdsje iëver zen toere (=hij is al lang overspannen) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae ès on zene noveen beizëg (=hij is al dagen aan één stuk aan 't zuipen) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae haet ’t book al ómgedrage (=hij is er (al) klaar mee
(aan het einde van de H. Mis ‘draagt de pastoor het boek om’)) (Heitsers)
- dae haet de knolle al gaar (=die heeft al wat biertjes / borrels op) (Venloos)
- dae hét al ferm koste op zen hat (=die heeft al eelt op zijn hart) (Bilzers)
- dae hèt zieëker n mülkkoe (=waar blijft die al dat geld halen) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae hèttët graos tèsse zën teine stoên (=die heeft zijn voeten al jaren niet gewassen) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae hèttet werm watter autgevonne (=die is niet al te pienter) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae hètze graut gekoch (=die heeft al grote kinderen) (Bilzers)
- dae hoch ne sjaunen addërdoem (=hij was al op gezegende ouderdom (toen hij stierf)) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae kan de kis nau al nimei tau hage (=die zit op een massa geld !) (Munsterbilzen - Minsters)
- dae lachtj nog neet al vluugtj d’r ein vlök aegerst oet zien gaat (=hij lacht niet snel) (Heitsers)
- dae lachtj nog neet al zaes se proem (=hij is niet snel aan het lachen te krijgen) (Heitsers)
- dae lachtj nog neet al zuut d’r ein koe in ein kersjet (=hij is niet snel aan het lachen te krijgen) (Heitsers)
- dae lachtj nog neet al zuut d’r eine stróntj taege de wenj opkroepe (=is niet snel aan het lachen te krijgen) (Heitsers)
- dae môt broeëd betale det al lang gaete is (=die heeft schulden) (Weerts)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
