178 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `bij`
- er voor piet snot bij zitten (=er voor niets bijzitten)
- er voor spek en bonen bij zitten (=er voor niets bijzitten)
- er warmpjes bijzitten (=veel geld hebben, over ruime financiële middelen beschikken)
- er zit een schroefje bij hem los (=hij is niet helemaal goed wijs)
- erbij liggen als een blei (=niet meer bewegen)
- erbij staan of men geen tien kan tellen (=er onnozel bijstaan)
- erbij staan voor Jan met de korte achternaam (=geen zinvolle activiteit hebben)
- ergens gezien zijn als een rotte kool bij een groenvrouw (=er niet graag gezien zijn)
- eten en drinken houdt lijf en ziel bijeen. (=eten en drinken blijven levensbehoeften.)
- geen ezel en kan zijn eigen oren afbijten. (=het onmogelijke hoef je niet te doen.)
- geluk is de kunst een boeket te maken van de bloemen waar je bij kunt (=gelukkig leven met de gegeven mogelijkheden/beperkingen)
- gezien worden als een rotte appel/kool bij een fruitvrouw/groenvrouw (=er niet erg welkom zijn)
- goed bij de tijd zijn (=snugger)
- haring bij de vleet (=in overvloed. (Een `vleet` is een groot net dat door de haringloggers werd/wordt gebruikt.))
- het beestje bij zijn naam noemen (=duidelijk en precies zeggen hoe je over iets of iemand denkt; precies zeggen hoe iets zit)
- het bij het goede/rechte eind hebben (=gelijk hebben)
- het bijltje erbij neerleggen (=ermee stoppen)
- het bijltje zoeken (=een excuus of uitweg verzinnen)
- het er niet bij laten zitten (=niet opgeven)
- het gaat aan zijn neus voorbij (=hij loopt iets mis)
- het gras is altijd groener bij de buren (=er is altijd iets te vinden om jaloers op te zijn)
- het hachje erbij inschieten (=zelf sterven aan de gevolgen van een actie)
- het huisje bij het schuurtje houden/laten (=geen onnodige uitgaven doen)
- het is bij de (wilde) beesten af (=het is verschrikkelijk; het is schandalig)
- het is bij de konijnen af (=het is buitengewoon erg)
- het is er haardje bij schuurtje (=het is er klein, dicht op elkaar)
- het kastje bij het muurtje laten blijven (=de dingen niet gaan overdrijven)
- het kind bij de naam noemen (=eerlijk voor de mening uitkomen)
- het loodje (erbij neer)leggen (=overlijden)
- het zit eraan bij hem/haar (=diegene kan het betalen, er is genoeg)
- hoe komt het kalf bij zijn maat (=hoe wonderlijk men elkaar kan ontmoeten)
- hongerige luizen bijten scherp (=met de arme mensen heeft men de meeste last)
- hutje bij mutje leggen (=ieder draagt bij voor het deel dat die kan)
- iemand bij de kladden grijpen (=iemand bij zijn kleren grijpen)
- iemand bij de lurven pakken (=iemand stevig vastpakken)
- iemand bij de neus nemen (=iemand voor de gek houden; iemand bedriegen)
- iemand bijspijkeren (=iemand met geld of kennis ondersteunen)
- iemand geloven bij ja en neen (=iemand op zijn woord geloven)
- iemand iets in het oor bijten (=iemand iets op bitsige wijze influisteren)
- iets bij de roes kopen (=iets kopen in de staat zoals het is)
- iets bij de roes verkopen (=iets verkopen in de staat zoals het is)
- in het zand bijten (=tegenstand verduren / verliezen)
- je kan geen kaalkop bij het haar vatten (=bij de arme valt niets te rapen)
- je kop erbij houden (=blijven opletten, aandacht vasthouden)
- je mond voorbij praten (=meer zeggen dan dat er gezegd mag worden en/of het verklappen van een geheim)
- je op de lippen bijten (=je inhouden (niet lachen of kwaad worden))
- ketters wonen het dichtst bij de paus (=de beste vrienden van een machtig man zijn vaak zijn grootste vijanden)
- laag bij de grond (=oneerlijk, unfair)
- lachende monden, bijtende honden. (=mensen die vriendelijk of aardig lijken, kunnen in werkelijkheid kwade bedoelingen hebben)
- magere luizen bijten scherp (=met de armsten heb je de meeste last)
250 betekenissen bevatten `bij`
- Poolse landdag (=een wilde, ongeregelde bijeenkomst)
- een bedrijvige Martha zijn (=een zeer ijverige vrouw zijn (Martha= bijbels symbool voor hardwerkende huisvrouw))
- een druppel op een gloeiende plaat (=een zeer kleine bijdrage aan iets groters)
- goede sier maken (=er (overdreven) goed van leven / goed overkomen bij anderen)
- eruit zien als de dood van ieperen (=er bijzonder slecht uitzien)
- doorgestoken kaart (=er is heel duidelijk iets mis! Hier is getracht om iemand te laten geloven dat er bij toeval iets gebeurt, terwijl het in feite van tevoren gearrangeerd is)
- er is meer dan de molen in het woud omgegaan (=er is iets bijzonders gebeurd)
- tussen wal en schip vallen (=er niet bij passen of genegeerd worden.)
- met de sok op de kop gezet (=er onbewust door toedoen van anderen voor joker bijlopen)
- erbij staan of men geen tien kan tellen (=er onnozel bijstaan)
- er als de kippen bij zijn (=er razendsnel bij zijn)
- van een kale kip kun je niet plukken (=er valt niets te halen bij iemand die niets heeft)
- je kunt van een kale kikker geen veren plukken (=er valt niets te halen bij iemand die niets heeft)
- er met zijn neus bij staan (=er vlakbij staan)
- er voor piet snot bij zitten (=er voor niets bijzitten)
- er voor spek en bonen bij zitten (=er voor niets bijzitten)
- het is broekzak-vestzak. (=er wordt betaald, maar het geld blijft bij dezelfde kliek)
- er behoort meer tot een huishouden dan het zoutvat. (=er zijn veel bijkomende kosten)
- voor elk wat wils (=er zit voor iedereen wel wat bij)
- om over naar huis te schrijven (=erg bijzonder)
- een gezicht als een oorwurm trekken (=erg ontevreden kijken (omdat er bijv. iets gedaan moet worden))
- de kraag kosten (=ergens bij om het leven komen)
- iets uit de eerste hand hebben (=ergens zelf bij zijn geweest of hebben gehoord van iemand die het zelf heeft meegemaakt)
- aan de latten hangen (=ermee ophouden - bijna bankroet zijn)
- in de hand werken (=ertoe bijdragen)
- rapen en schrapen (=geld bijeenbrengen)
- aan de strijkstok blijven hangen (=geld dat aan een goed doel wordt besteed verdwijnt voor een groot deel bij mensen die oneerlijke onkosten maken)
- een nieuwe voordeur krijgen (=gezegd bij het bereiken van een tiende levensjaar, dus 10, 20, 30 etc.)
- uit de verf komen (=goed bij anderen overkomen / zich doen opmerken)
- bij elkaar passen als twee trommelstokken (=goed bij elkaar passen)
- ze alle vijf bij elkaar hebben (=goed bij zijn verstand zijn)
- in ere houden (=goed onderhouden, niet laten voorbijgaan)
- binnen de kortste keren (=heel snel, bijna onmiddellijk)
- de vingers jeuken hem (=het bijna niet kunnen laten er op los te slaan)
- de haring over de kop varen (=het doel voorbijschieten)
- bergafwaarts gaan (=het gaat steeds slechter, bijvoorbeeld met iemands gezondheid)
- het was uien (=het ging bijzonder slecht, het viel bijzonder tegen)
- dat loopt op zijn einde (=het is bijna afgelopen)
- het varken is op een oor na gevild/gewassen (=het is bijna klaar)
- het is op een oor na gevild (=het is bijna klaar. Het is bijna achter de rug)
- het mag geen naam hebben (=het is onbetekenend (bijvoorbeeld een verwonding))
- de vis begint te stinken bij de kop (=het loopt het eerst mis bij de leiding)
- het moet zo tussen neus en lippen gebeuren (=het moet bijna ongemerkt gebeuren)
- een kort liedje is gauw gezongen (=het onaangename gaat snel genoeg voorbij)
- de tramontane kwijt zijn (=het spoor bijster zijn)
- het is maar een strovuurtje (=het ziet er erg uit, maar het is snel voorbij)
- je een ongeluk lachen (=hetzelfde als `In een deuk liggen`, niet meer bijkomen van het lachen)
- er mankeert iets in zijn bovenkamer (=hij is niet goed bij zijn verstand)
- zo droog als een haring (=hij zegt bijna niks)
- hoe meer zielen, hoe meer vreugd (=hoe meer mensen er bij zijn, hoe leuker dat het is)
50 dialectgezegden bevatten `bij`
- as ermoej troef ès, aete ver alleen mèr spek bij et braud (=in dagen van nood, eten we spek mèt brood) (Munsterbilzen - Minsters)
- as pundje bij poaltje komt (=als het beslissende moment daar is) (Westerkwartiers)
- as puntje bij poaltje komt (=als het erop aan komt) (Westerkwartiers)
- As t op schopscheren aankomt (=Als puntje bij paaltje komt) (Koersels)
- As t' r twieë duuëre tieeëgenein klatse, moj-je d' r ein tów doon (=bij ruzie moet er altijd iemand toegeven) (Weerts)
- as te daogë lenge, geet te wènter strenge (=bij het lengen van de dagen, gaat het kouder worden) (Munsterbilzen - Minsters)
- assët op sjoêpsjaere aon kump (=als het er op steekt, bij tijds zijn) (Munsterbilzen - Minsters)
- assët op sjoëpsjaere aonkump (=als puntje bij paaltje komt) (Munsterbilzen - Minsters)
- aste goesting vër te wërke bij mich opkump, dan waach ich wol tottët vanzelf iëvërgeet (=je moet nooit te snel handelen, afwachten lost soms de problemen op) (Munsterbilzen - Minsters)
- Aste hinne gees haate, moeste hunne stront terbij pakke (=bij de lusten moet je ook de lasten nemen) (Bilzers)
- aste hinne wils hate moeste hunne stront terbij pakke (=bij de lusten moet je ook de lasten nemen) (Munsterbilzen - Minsters)
- aste mèt den hond slieps krijgs te z'n vlie. (=Wie bij de hond slaapt, krijgt zijn vlooien.) (Genker)
- aste mét zen haan én zen hoër zits, béste zau bij zen hiësene (=twijfel is de deur naar de wijsheid) (Bilzers)
- aste spech laach, wiëd rènger verwaach (=kraait de haan bij avond of nacht, dan wordt er ander weer verwacht) (Munsterbilzen - Minsters)
- aw steekn z'er mê nog gewd an toe (=al geven ze me er nog geld bij) (Kaprijks)
- B'ons, búllie en b'alleman bikke ze butjes (=bij ons, bij jullie, overal eten ze ribjes) (Brabants)
- Ba 't krieke van den dag (=bij het ochtendgloren) (Dilbeeks)
- ba èijer (=bij jullie) (Meers)
- ba oos (=bij ons) (Meers)
- Bá zààne schàbernak pakke (=bij de lurven vatten) (Bierbeeks)
- ba zenne skabbernak pakken (=bij zijn kraag pakken) (Meers)
- bae zèen'n schabbernak pakken (=bij zijn kraag vatten) (Wichels)
- Baeter eine lange nek as gooj kaart (=Door bij een ander in de kaarten te kijken, kun je toch winnen. (vals spelen) ) (Venloos)
- Bai 'n geseling hoort 'n brandmerrek. (=bij het drinken hoort een rokertje.) (zaans)
- Bai de kneend af (=bij de konijnen af) (Zummers)
- bai oos (=bij ons) (Essens)
- bau holter ët toch mér ammël aut (=hoe krijgt hij het toch altijd maar bij mekaar) (Munsterbilzen - Minsters)
- bè de roet werken (=bij de spoorwegen werken) (Denderleeuws)
- bè den iup smijdn (=bij de rest gooien) (Kaprijks)
- bè hullie hèn ze pòrtefeseeschööfdeure (=bij hun hebben ze dubbele schuifdeuren) (Tilburgs)
- bè iemes op de vloai goan (=bij iemand op de koffie gaan) (Luyksgestels)
- Bè lichtmes zenne daag al nön haoneschré gelengd (=bij driekoningen zijn de dagen al terug een beetje langer) (Stals)
- bè munne vurregen baos mos-k om aacht ûur ònlègge (=bij mijn vorige werkgever moest ik om acht uur met het werk beginnen) (Tilburgs)
- bè zane schabbernak gepakt (=bij zijn kraag gevat) (Nijlens)
- beetsen mee tekieër (=beetje bij beetje) (Kaprijks)
- Begod (nogoantoe) (=bij God (nog aan toe)) (Wichels)
- belangenie (=bij lange na niet) (Wichels)
- Belke trėkke. (WT) (=Kinderspel: bij iedere deur bellen) (Mechels (NL))
- Belze van bij Esse / Belze van bij Put (=Belgen van net over de grens) (Steenbergs)
- Ben je van de commode gevallen (=Er zit een steekje bij je los) (IJmuidens)
- Bende gij al bij de akkeliete? (=Ben jij al lang misdienaar?) (Helenaveens)
- Bertës van de Sjeiper wor zjus dezelfde aster mèt ze piëd on kaffei bij Zjengske èn Hiëseld stond (=Bertus x werd ook geregeld door zijn paard teruggereden van bij Café Welkom in Heesveld) (Munsterbilzen - Minsters)
- Bettie akkem aoi? (=bij hij als ik hem aai?) (Culemborgs)
- bezik brink altijd blijdsjap aon, èssët nie bij het koeëme, dan toch wol bij het gon (=welgekomen, wanneer vertrek je!) (Munsterbilzen - Minsters)
- Bicht, zee Pieëre van Damme en (h) ij smeet zijn vrau op de vuilkarre (=bij het kaartspel wanneer men onbelangrijke kaarten weggeeft) (Lokers)
- Bie ‘t feertienste zetten (=bij de neus nemen, foppen) (Staens)
- bie Buze spoten ze vroeher mee ruuk (=bij Buijze spoten ze vroeger met eau de cologne) (Zaamslags)
- bie gelaeg van... (=bij gelegenheid van...) (Sittards)
- Bie ons thuus hete ze allemoal Jan, Behalleve Frits, Die hete Henderik (=bij ons thuis heetten ze allemaal Jan, Behalve Frits, Die heette Henderik) (Nijkerkerveens)
- Bie waem bös se dich gaon biechte? (=bij wie ben je gaan biechten?) (Roermonds)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
