178 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `bij`
- de bijl ligt al aan de wortel (=de straf zal spoedig volgen)
- de bijl naar de steel werpen (=iets geheel opgeven)
- de boel erbij neergooien (=ermee stoppen)
- de bramzeilen bijzetten (=alles op alles zetten)
- de daad bij het woord voegen (=onmiddellijk doen wat men zegt te zullen doen)
- de dingen bij hun naam noemen (=zeggen waar het op staat)
- de druiven zijn zuur (zei de vos maar hij kon er niet bij) (=van iets dat men niet krijgen kan, zeggen dat men het niet wil)
- de duiten bijten hem (=hij verspilt zijn geld)
- de gelegenheid bij de haren grijpen (=de kans niet laten voorbijgaan)
- de hoofden bij elkaar steken (=overleg plegen)
- de kap/sluier/habijt aannemen (=in een klooster gaan)
- de kat bij de melk zetten (=iemand in verleiding brengen)
- de kat bij het spek zetten (=iemand in verleiding brengen)
- de koe bij de horens vatten (=met de lastige zaak beginnen)
- de koppen bij elkaar steken (=overleggen)
- de lakense bril erbij opzetten (=bijzonder scherp toekijken)
- de mens zal bij brood alleen niet leven. (=een mens heeft niet alleen lichamelijke maar ook geestelijke behoeftes.)
- de Paus van dichtbij zien. (=dronken zijn)
- de spits afbijten (=als eerste ergens aan beginnen aan iets moeilijks)
- de stoppen slaan bij hem door (=hij verliest zijn zelfbeheersing)
- de vis begint te stinken bij de kop (=het loopt het eerst mis bij de leiding)
- dode honden bijten niet (al zien ze lelijk) (=van doden is geen gevaar te duchten)
- door de zure appel (heen)bijten (=het onaangename doen of over zich heen laten gaan)
- een aal bij de staart hebben (=een lastige taak ondernemen)
- een gek en zijn geld blijven nooit lang bij elkaar (=geld uitgeven aan nutteloze en onnodige dingen)
- een geluk bij een ongeluk (=terwijl iets mis gaat, gaat iets anders goed)
- een harde knoest heeft een scherpe bijl nodig (=een slechte gewoonte is moeilijk te verdringen)
- een lichtje opgaan bij iemand (=iets wordt duidelijk en helder)
- een mens is alleen onmisbaar bij zijn begrafenis (=niemand is onmisbaar.)
- een oortje in vieren zouden bijten (=erg gierig zijn)
- een pilaarbijter (=een zeer schijnheilig / hypocriet persoon)
- een potje bij hen kunnen breken (=veel getolereerd worden)
- een speldje bij iets steken (=een onderwerp niet verder uitdiepen, van gespreksonderwerp veranderen)
- een tandje bijzetten (=extra inspanning leveren. (de gashendel een tand verschuiven))
- een vreemde eend in de bijt (=een vreemd exemplaar in de groep. (Een bijt is een opening in het ijs))
- elkaar bij de neus nemen (=elkaar voor de gek houden)
- er als de kippen bij zijn (=er razendsnel bij zijn)
- er een kleine jongen bij zijn (=er niet aan kunnen tippen)
- er een kruisje bij zetten (=er attent op maken)
- er een vouwtje bij leggen (=niet meer over spreken)
- er geen tekeningetje bij moeten maken (=het is overduidelijk)
- er gloeiend bij zijn (=op heterdaad betrapt zijn)
- er komen met krabben en bijten (=er met heel veel moeite komen)
- er komt een dominee voorbij (=er valt een plotselinge stilte in een rumoerig gezelschap)
- er loopt bij hem een streep door (=hij is een beetje gek)
- er met de botte bijl op inhakken (=ruw te werk gaan)
- er met de grove bijl in hakken (=het brutaal aanpakken)
- er met de pet niet bij kunnen (=het niet willen/kunnen snappen)
- er met zijn neus bij staan (=er vlakbij staan)
- er niet bij kunnen (=het niet kunnen begrijpen)
250 betekenissen bevatten `bij`
- zo stijf als een bonenstaak (=bijzonder stijf)
- zo stil dat je een speld kunt horen vallen (=bijzonder stil)
- van luie Kees (=bijzonder traag)
- van een leien dakje gaan (=bijzonder vlot en zonder problemen verlopen)
- met opgestoken/opgestreken/opgezet zeil naar iemand toe gaan (=boos naar iemand toe gaan of boos bij iemand binnen komen)
- steen en been klagen (=constant en hevig klagen. (klagen bij alles wat heilig is, bv. botten (=been) in een graf (=steen)))
- zo gaan er dertien in een dozijn (=dat heeft weinig waarde, is niet zo bijzonder)
- dat zet geen zoden aan de dijk (=dat is geen bijdrage van serieuze betekenis)
- dat gaat je niet in de kouwe/koude kleren zitten (=dat is heel ingrijpend. Daar ben je niet snel overheen (bijvoorbeeld een traumatische ervaring))
- dat spreekt boekdelen (=dat is overduidelijk, bijv. `zijn gezicht spreekt boekdelen`)
- dat maakt van Jezus nog een ketter (=dat is zelfs bij de meest integer mens een schanddaad)
- dat is schering en inslag (=dat komt bijzonder vaak voor [onderdelen van een weefgetouw])
- uit het oog, uit het hart (=de aandacht voor iemand verliezen, als die persoon niet meer in de nabijheid is)
- het beste paard van stal. (=de beste die er bij is)
- de puntjes op de i zetten (=de details erbij zetten - orde op zaken stellen)
- de druk is van ketel (=de grootste spanning is voorbij)
- de gelegenheid bij de haren grijpen (=de kans niet laten voorbijgaan)
- de krenten uit de pap halen (=de meest aantrekkelijke gedeelten voor zichzelf bestemmen, bijvoorbeeld de meest interessante taken uit een omvangrijk werk)
- eerste viool willen spelen (=de meest prominente taak willen vervullen, bijvoorbeeld als leider of woordvoerder van de groep)
- de plooien glad strijken (=de ruzie bijleggen)
- er de wind onder hebben (=de schrik erin hebben zitten bij ondergeschikten)
- de tijd kent geen genade (=de tijd gaat sneller voorbij dan je denkt)
- met de helm (op) geboren zijn (=de toekomst kunnen voorspellen / bijzonder voorzichtig zijn)
- dood en begraven zijn (=definitief voorbij zijn.)
- onder de wal zijn (=dicht bij de wal zijn)
- op een kluitje (=dicht bij elkaar)
- uit wiens hand men eet wiens woord men spreekt (=diegene bij wie we ons geld verdienen geven we meestal gelijk)
- wiens brood men eet, diens woord men spreekt (=diegene bij wie we ons geld verdienen geven we meestal gelijk)
- zoete broodjes bakken (=dingen zeggen om een goede indruk achter te laten bij mensen met invloed)
- men vangt meer vliegen met honing/stroop dan met azijn (=door vriendelijk te zijn bereik je meer bij iemand dan met lelijke woorden)
- een dronken vrouw is een engel in bed (=drank draagt bij aan het beëindigen van de tegenstand)
- jezelf op de borst slaan (=duidelijk aan de omgeving laten weten dat men ergens bijzonder trots op is)
- een verborgen agenda hebben (=een doel hebben dat voor de anderen verborgen gehouden wordt, bijvoorbeeld in een samenwerkingsverband)
- je mag wel ergens anders honger krijgen, als je thuis maar komt eten. (=een getrouwde man mag wel met knappe meisjes flirten, daar moet het bij blijven.)
- vechten tegen de bierkaai (=een gevecht aangaan dat al bij voorbaat verloren is)
- het juiste midden vinden (=een goed evenwicht vinden tussen twee tegengestelde aanpakken. bijvoorbeeld, als het er om gaat hoeveel bevoegdheden de politie moet hebben om de rechtsstaat te handhaven)
- een wit voetje halen (=een goede indruk maken bij de leider(s))
- een koopman een loopman. (=een goede verkoper gaat bij zijn klanten langs)
- je in het hol van de leeuw wagen (=een groot risico nemen , rechtstreeks bij de vijand te rade gaan)
- eet vis, als er vis is. (=een gunstige gelegenheid moet men niet ongebruikt laten voorbijgaan.)
- de hoofdvogel schieten (=een hoofdprijs winnen, maar vaak ironisch bedoeld. Letterlijk: de hoofdvogel is de hoofdprijs bij het vogelschieten)
- een loodje in het zakje doen (=een kleine bijdrage leveren)
- een duit in het zakje doen (=een kleine bijdrage leveren. (Historisch: de kleinst mogelijke gave in het collectezakje van de kerk).)
- de nacht is een goede raadsman. (=een nachtje slapen is goed bij het nemen van beslissingen)
- het tij keren (=een ontwikkeling stoppen. bijvoorbeeld ten aanzien van het toenemen van zinloos geweld. Zie getij)
- een hazenslaapje (=een slaap, die zo licht is, dat men bij `t minste geluid wakker wordt)
- het verkorven hebben (=een slechte beurt gemaakt hebben bij iemand)
- er met de pet naar gooien (=een taak bijzonder slordig uitvoeren)
- een vreemde eend in de bijt (=een vreemd exemplaar in de groep. (Een bijt is een opening in het ijs))
- gewicht in de schaal leggen (=een wezenlijk deel bijdragen)
50 dialectgezegden bevatten `bij`
- 't spul komt onner de hoamer (=de spullen worden bij opbod verkocht) (Westerkwartiers)
- 't veel wi-j stroônt in e mendje (=gemakkelijk de slagen bij het kaarten binnenhalen) (Weerts)
- 't Vriest stienen dik (=bij strenge vorst) (Bevers)
- 'T was mar un blauwe maendag (=Als iemand ergens kort lid / bij is geweest) (Flakkees)
- 't was moar 'n drupke op de gloei'nde ploat (=de geboden hulp was bij lange na niet toereikend) (Westerkwartiers)
- 'Tis bij de knijnu aaf (=Het is bij de konijnen af) (Brakels (gld))
- ‘t is kirremes’ in d’elle (=regen bij zonneschijn) (Kaprijks)
- ’t zot éuft, ’t és meiren oeëgtag (=het zotte komt naar boven , 't is morgen hoogdag (spottende opmerking bij het zotte gedrag van een persoon)) (Meers)
- ' t ging bij ' em ' t ene oor ien en ' t aaner oor uut (=hij luisterde niet met aandacht) (Westerkwartiers)
- ' t gô bijeen (=het past bij elkaar) (Sint-Niklaas)
- ' t is bi' j ons thuus altied feest (=bij ons thuis is er altijd wat) (Zwols)
- a eed in zen roupen gesketen (=hij heeft afgedaan bij hem) (Trejjens)
- a eet een vèis los (=hij is niet goed bij zijn verstand) (Meers)
- A gen Vaogelsjtang. (WT) (=bij de vogelstang) (Mechels (NL))
- a gene sjnelle wingk. (WT) (=bij de gure wind) (Mechels (NL))
- a gene sjnelle wink. (WT) (=bij de gure wind) (limburgs)
- A gene Voeleboan. (WT) (=Bos bij Mechelen) (Mechels (NL))
- a go bè jan en allemaun (=hij gaat bij iedereen) (Meers)
- a letter voesj (=beetje bij beetje, zachtjesaan vordering maken) (Teralfens)
- a zitj 'r dik in (=hij zit goed bij kas) (Meers)
- Aa devoere doen (=Uw best doen bij het werk) (leuvens)
- Aa is nog goe baa de zaane (=Hij is nog goed bij zijn verstand) (Onze-Lieve-Vrouw-Waver)
- aa pette emme (=een woedeaanval bij kleine kinderen) (Kortenbergs)
- Aa werkt baa den Ool in Jeut (=Hij werkt bij (busbouwer) Van Hool in Koningshooikt) (Onze-Lieve-Vrouw-Waver)
- Aa zwiet zeufs baa t schaaite (=Tegen persoon die super lui is: hij zweet bij het kakken.) (tervurens)
- aaft em staaf (=heilwens bij het weggaan mannelijk) (tervurens)
- aaft ze vochtig (=heilwens bij het weggaan vrouwelijk) (tervurens)
- aal heur plann'n viel'n ien duug'n (=het brak hun bij de handen af) (Westerkwartiers)
- aan de achterste mem hange (=er niet bij horen) (Weerts)
- aan òs naeve (=bij ons naast) (Steins)
- aan sjoeël zeen, ane gemindje zeen, ane post zeen (=werkzaam zijn op school, bij de gemeente, postbode zijn) (Heitsers)
- aarmoe troef (=bij armelui) (Westerkwartiers)
- aatërlëk zin (=niet goed bij de les zijn) (Munsterbilzen - Minsters)
- aave leste frak is er ene zonder zakken (=bij uw overlijden krijg je geen goederen mee) (Ransts)
- Ak 't bij het goeie ende hebbe (=Als ik het bij het goede eind heb) (Hoogeveens)
- al is 't ook skeve of skel et skippert wel (=Dat past wel bij elkaar) (Giethoorns)
- alle eilige in d n emel bij mekaor kwe-ke (=het uitschreeuwen van pijn) (Oudenbosch)
- Alle hôngsgezeik (=bij 't minste of geringste) (Weerts)
- allel e pueteke huutkees bij de bienoor hoale (=Vlug een potje hoofdkaas bij de beenhouwer halen) (Walshoutems)
- Altied op de tjak wezen (=Vaak bij de weg wezen) (Giethoorns)
- alwier opgelost, zaag de boer, en hae stoek zen vroo bij zen draaj kènder én bed (=het is allemaal een kwestie van gezond verstand) (Munsterbilzen - Minsters)
- alzelèvu (=bij leven) (Brakels (gld))
- An’t veurste vassel staon . (=bij iemand in de gunst staan) (Achterhoeks)
- ane gemeindje zeen; ane sjoeël zeen (=werkzaam bij gemeente of school) (Heitsers)
- aoënt verkeird adres zittë (=bij de duivel te biechten gaan) (Munsterbilzen - Minsters)
- as 't (ne kieër) past (=als het uitkomt, bij gelegenheid) (Wichels)
- as 't tij verlopt de boak'ns verzett'n (=bij de omstandigheden aanpassen) (Westerkwartiers)
- as bij helle wènd twei diëre tIêgenéénklatse, moet één tau gedon (=bij ruzie moet er altijd iemand toegeven) (Munsterbilzen - Minsters)
- as edere mins 'nen ângere gelökkig zoo-j make, woor edereîn gelökkig (=verbeter de wereld, begin bij je zelf) (Weerts)
- As er geen soos bij ès, hoehgste dich nie te bèèë. (=Als er geen saus bij is, hoef je niet te bidden.) (Genker)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
