356 spreekwoorden en uitdrukkingen bevatten `der`
- aan de ene voet een schoen, de ander blootvoets (=evenwicht is voornaamst)
- aan het andere eind van de wereld (=heel ver weg)
- allemans vriend is iedermans nar (=je kan niet voor iedereen goed doen)
- als bliksemafleider fungeren (=iemand die of iets dat de boze bui van iemand kan afleiden)
- als de boeren niet meer klagen en de pastoors niet meer vragen, dan nadert het einde der dagen (=sommige mensen veranderen nooit)
- als de ene blinde de ander leidt vallen ze beiden in de gracht (=wanneer onbekwamen andere onbekwamen adviseren gaat het fout)
- als de ene hand de andere wast worden ze beide schoon (=de taak wordt gemakkelijk als je elkaar helpt)
- als de herder dwaalt dolen de schapen (=als de leider het verkeerd doet weten de mensen die hem volgen niet wat ze doen moeten)
- als door een adder gebeten zijn (=opeens fel reageren)
- als een blad van een boom veranderen/omkeren (=geheel anders gaan gedragen)
- als een donderslag bij heldere hemel (=een onverwachte gebeurtenis, die een grote schok teweeg brengt)
- als een kip zonder kop (=zonder beraad, onbesuisd)
- als een snoek op zolder (=totaal uit zijn element)
- als een vlag op een modderschuit (=dat is veel te mooi voor die situatie)
- als twee honden vechten om een been loopt de derde ermee heen (=als twee mensen ruzie maken, profiteert een derde ervan.)
- andere heren andere wetten (=nieuwe bazen willen nieuwe regels)
- anderhalve man en een paardenkop (=weinig aanwezigen)
- andermans boeken zijn duister te lezen (=de toestand of bedoelingen van een ander zijn moeilijk in te schatten)
- andermans veren (=iets van een ander (andermans eer))
- arbeider in de wijngaard des heren (=geestelijk beroep (priester,dominee) uitoefenend)
- armoe met eren kan niemand deren. (=arm zijn is niet erg als je maar eerlijk bent)
- bakkerskinderen eten oud brood. (=aan het vak dat men uitoefent, besteedt men in zijn directe omgeving weinig aandacht.)
- bederf geen pannenkoek om een ei (=op kleine dingen bezuinigen kan grotere gevolgen hebben)
- bederf geen struif om een ei (=je moet het geheel niet afkeuren voor één gebrek)
- belofte is een hemd der dwazen (=een nietszeggende belofte kan toch tijdelijk gelukkig maken)
- beter rapen aan eigen dis dan elders vlees of vis (=oost West thuis best)
- beter thuis rapen eten dan elders gebraad. (=thuis is het altijd nog het beste.)
- bij moeders pappot (=thuis)
- bij moeders pappot blijven (=thuis blijven - enkel spreken over iets waar men iets over weet)
- brede schouders hebben (=veel kunnen verdragen)
- daar heb je het gedonder in de glazen (=daar begint de miserie)
- daar helpt geen lievemoederen/moedertje lief aan (=niets helpt, ook vriendelijke woorden niet)
- daar kun je donder op zeggen (=daar mag je zeker van zijn)
- dat is andere koek (=dat is heel iets anders)
- dat is andere peper (=dat is wat anders, dat is moeilijker)
- dat is andere tabak (=dat is wat anders, dat is moeilijker)
- dat is andere tabak dan kanaster (=dat is wat anders!)
- dat is een paal onder water (=dat brengt meer nadeel dan voordeel)
- dat is een paard van een daalder. (=dat is een trots mens)
- dat zijn twaalf eieren en dertien kuikens. (=een meevaller)
- de aanhouder wint (=wie volhoudt, zal uiteindelijk succes hebben.)
- de bocht achter/onder de arm houden (=extra voorzichtig zijn, iets nog niet garanderen. (een bocht houden in het touw dat je laat vieren))
- de boel in het honderd sturen (=in de war maken/verstoren)
- de breedste riemen worden uit andermans leer gesneden (=het is gemakkelijk met kwistige hand te beschikken over wat een ander toebehoort)
- de dader ligt op het kerkhof (=de schuldige is niet te vinden)
- de derde man brengt de spraak aan (=drie hebben gemakkelijker een gesprek dan twee)
- de derde streng houdt de kabel. (=alle goede dingen bestaan in drieën)
- de dood kent geen lieve kinderen (=ieder moet sterven)
- de één mag een paard stelen, de ander mag niet over het hek kijken. (=sommigen mogen alles, anderen mogen niets)
- de een rokkent wat de ander spint (=roddelen)
800 betekenissen bevatten `der`
- naar iemands pijpen dansen (=(onderdanig) alles doen wat iemand vraagt)
- Abraham gezien hebben (=50 jaar of ouder zijn)
- wat de heren wijzen moeten de gekken prijzen (=aan beslissingen van het hoger gezag moet men zich onderwerpen)
- aan de vruchten kent men de boom (=aan de nakomelingen kent men de ouders)
- van de daken schreeuwen (=aan iedereen luid kenbaar maken)
- kinderen die zwijgen zullen ook nooit wat krijgen (=aanvulling op `Kinderen die vragen worden overgeslagen.`)
- werelds goed is eb en vloed (=aardse goederen komen en gaan)
- op een letter doodblijven (=absoluut niets veranderd willen zien)
- het achter de ellebogen hebben (=achterbaks; zonder zijn zelfzuchtige bedoelingen te laten zien)
- je leven in de waagschaal stellen (=actie ondernemen waarbij het eigen leven in gevaar kwam)
- verandering van weide doet de koeien goed. (=afwisseling en verandering positieve effecten kunnen hebben)
- geen klaviertje over slaan (=alle bijzonderheden in acht nemen)
- alle heilige huisjes aandoen (=alle cafés onderweg bezoeken)
- bij elk heilig huisje aanleggen (=alle cafés onderweg bezoeken)
- aan alle kapelletjes aanleggen (=alle cafés onderweg bezoeken)
- het gelag betalen (=alle kosten moeten betalen terwijl ook anderen er schuld aan hebben)
- voor Sinterklaas spelen (=alle wensen vervullen, alles voor iedereen betalen)
- de bastaard van de graaf wordt later bisschop (=alleen hoge heren kunnen hun buitenechtelijke kinderen een toekomst bieden)
- alles over een kam scheren (=alles en iedereen gelijk stellen)
- botertje aan de boom zijn / het is botertje tot de boom (=alles gaat goed zonder problemen)
- er is niets nieuws onder de zon (=alles is al eerder vertoond)
- landen verzanden, zanden verlanden. (=alles verandert)
- aan alle dingen komt een eind. (=alles verandert)
- geen ding betert door ouderdom (=alles verslijt door de ouderdom)
- als het in de kajuit regent ,druipt het in de hut (=als de baas problemen heeft, krijgen ook de ondergeschikten hun deel)
- het ene woord haalt het andere uit (=als de ene persoon een grote mond opzet, krijgt die dat van de ander terug)
- als de herder dwaalt dolen de schapen (=als de leider het verkeerd doet weten de mensen die hem volgen niet wat ze doen moeten)
- mal moertje mal kindje (=als de moeder te veel toegeeft zal het kind niet deugen)
- waar meerderman komt moet minderman wijken (=als een machtig persoon iets zegt, moet de minder machtige zwijgen)
- als er één schaap over de dam is, volgen er meer (=als één persoon iets nieuws geprobeerd heeft, durven anderen ook wel)
- eén rotte appel in de mand, maakt al het gave fruit te schand (=als één persoon uit een groep zich misdraagt, wordt de hele groep erop aangekeken. / Een negatieve beïnvloeding van één persoon kan vele anderen op het slechte pad brengen.)
- als het hek van de dam is lopen de varkens in het koren (=als er geen toezicht is springen kinderen of ondergeschikten uit de band)
- als de kat van honk is dansen de muizen op tafel (=als er geen toezicht is, doen de ondergeschikten hun zin)
- waar aas is vliegen kraaien (=als er iets te halen valt staat iedereen vooraan)
- hoe meer vis, hoe droever water (=als er meer mensen komen valt er minder te verdelen (erfenissen))
- buiten zijn rekening gaan. (=als het anders loopt dan verwacht)
- als de boter duur wordt, leert men het brood droog eten. (=als het niet anders kan, is men ook met minder tevreden.)
- allemans werk is niemands werk. (=als iedereen verantwoordelijk is, doet niemand het daadwerkelijk.)
- als de maan vol is schijnt ze overal (=als iemand gelukkig is, kan iedereen dat zien)
- dan moet de wal het schip maar keren (=als iemand niet vooraf rekening houdt met een naderend probleem, dan moet het probleem maar daadwerkelijk in volle omvang ontstaan, en dan alsnog worden opgelost)
- lieg ik, dan lieg ik in commissie (=als ik niet de waarheid vertel komt dat omdat ik niet beter weet of vertel wat anderen vertellen)
- laat je linkerhand niet weten wat je rechterhand doet (=als je een ander geld geeft kun je dat beter stilhouden want anderen hoeven het niet te weten)
- wie kaatst kan/moet de bal verwachten (=als je een ander plaagt, kun je verwachten dat die jou terug gaat plagen)
- kunst baart gunst. (=als je ergens bedreven in bent zijn anderen toegevender en welwillender)
- opgestaan is plaats vergaan (=als je even wegloopt kan iemand anders op je stoel gaan zitten)
- wie appelen vaart, die appelen eet (=als je handelt in bepaalde goederen, dan zul je deze zelf waarschijnlijk ook gebruiken. / Iemand die bepaalde werkzaamheden voor een ander moet verrichten, geniet daar doorgaans zelf ook van)
- elke dag een draadje is een hemdsmouw in een jaar (=als je iedere dag een beetje doet komt het karwei uiteindelijk klaar)
- allemans vriend is allemans gek. (=als je iedereen te vriend wil houden, zal men misbruik van je maken.)
- wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten (=als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen))
- in de nood eet de duivel vliegen. (=als je in nood verkeert, stel je je tevreden met dingen die je anders zou weigeren.)
50 dialectgezegden bevatten `der`
- 'k ben der bolwoirde van (=het wordt mij te veel (lawaai, complexe uitleg)) (Wevelgems)
- 'k e der gin itte of gin koue van (=Het kan mij niet schelen) (Zelzaats)
- 'k é der mijn'n des / deun in (=ik heb binnenpretjes - leedvermaak) (Waregems)
- 'k en der dere van (e van pet, e van put) (=het doet me leed) (Veurns)
- 'k en der hoeste in (=Ik heb er zin in) (West-Vlaams)
- 'k Schieen der uit (=Ik stop er mee) (Bevers)
- 'k verstoan der den utsekluts van
'k verstoan der de kloten van (='k versta er niks van) (Poperings)
- 'k verston der de balle van (=ik versta er niets van) (Brechts)
- 'k verston der pot noch gat van (=ik begrijp er niets van) (Veurns)
- 't huis der zuchten (word nu niet meer gebruikt) (=belastingkantoor) (Wetters)
- 't Is en mooi koppie, jammer dattet rotte moet. (=IJdelheid der ijdelheden ...) (zaans)
- 't zijn der die... (=er zijn er die...) (Waregems)
- ' K kriegn der ennevlees van (=Ik krijg er kippenvel van) (Langemarks)
- ' k' n zie der mij gieën doen an (=dat is een onbegonnen werk (1° pers. enkv.) ) (Waregems)
- a is bediend (=hij heeft het sacrament der stevenden gekregen) (Booms)
- achter oens piese ze der putses mee (=na ons dood doen de kinderen ons geld op) (Gents)
- Aje der een Brwu Ipsmit,Tè Gesnèèn (=hij heeft een grote neus) (Kortrijks)
- an d'naak aan (=der mee stoppen) (Knesselaars)
- an der dönne zië (=diarree hebben) (Eys)
- As 't èerpelblad zuch krult komp der regen (=weerspreuk) (Drents)
- As 't zo blef, doe 'k ut der veur! (=Van mij mag het altijd zo blijven) (Hoogeveens)
- as der hier of deer maar un lampie brand (=relativerende opmerking) (Westfries)
- As hij ien de Maos springt, springde gij der zeker ok ien? (=naäpen leidt tot niks) (Genneps)
- as wiej der oet zeet (=als wij eruit zien) (Twents)
- asze de keuning z'n andschoene zoe geive zegge ze der nog arre ba (=als er materiaal naar u wordt geworpen) (Antwerps)
- bedekk'n met de mantel van der liefde (=de fout van een ander accepteren) (Westerkwartiers)
- bediene (=sacrament der stervenden toedienen) (Munsterbilzen - Minsters)
- bedint zen (=iemand die het sacrament der stervenden ( H. Oliesel) heeft ontvangen = stervend is) (Tiens)
- bemeuit der oew nie met! (=bemoei je er niet mee!) (Vechtdals)
- Bèter skûin der in dan skiff der nèffe (=beter schuin erin dan scheef erlangs) (Bergeijks)
- Binne der gien waarme flippe mear? (=Zijn er geen warme broodjes meer?) (Volendams)
- blie der af me aow peggen (=blijf met je handen er vanaf) (Brabants)
- broek: 'k Moein der nog in zijn (=Antwoord van iemand tegen wie men zegt: `Je broek staat open`) (Lebbeeks)
- brooid der ne guije bekker gemeukt (=brood gemaakt door een warme kker) (Turnhouts)
- da vuil'm da ge der rondlopt (=wat bent u een raar persoon) (Bredaas)
- daaj geeter nogal mette groëve bossel dêr (=zij heeft een strenge aanpak) (Munsterbilzen - Minsters)
- daaj konste dër ë rinkske haole (=die is graatmager) (Munsterbilzen - Minsters)
- daaj konste mekan dër et slieëtelkoet trèkke (=zij is graatmager) (Munsterbilzen - Minsters)
- Daddis iet gescheete (=Dat is me der eentje) (Onze-Lieve-Vrouw-Waver)
- dae ès ook nie dër nen haos gepoep (=die is nogal langzaam!) (Munsterbilzen - Minsters)
- Dae is neet zoea stòm es wie der oet zuut!! (=Die laat zich niet voor de gek houden!!) (Steins)
- dae konste dër e rinkske trèkke (=rie ziet er mooi zn verzorgd uit) (Munsterbilzen - Minsters)
- Dae sjikste mèt 'n maol êrte dér Bilze aut (=Die doet alles wat je vraagt) (Bilzers)
- Dao kump der haer, mit keugel en gewaer (=Daar komt ie) (Roermonds)
- daovan eej der dertiene in e doozienne (=het is niet veel zaaks) (Kortemarks)
- das ën striep dër mën raekëning (=dat valt zwaar tegen !) (Munsterbilzen - Minsters)
- das mich ne galjaar (=dat is mij der ene) (Tongers)
- Das ne gelèttige (=Dat is me der eentje) (Onze-Lieve-Vrouw-Waver)
- dassen ferm striep dër de raekeneng (=dat valt lelijk tegen) (Bilzers)
- dat ès mich ne sjarël (këdee, kloet) (=dat is me der ééntje) (Munsterbilzen - Minsters)
Bronnen
De spreekwoorden en gezegden zijn afkomstig van Wikiquote, Wikipedia en onze gebruikers.
Op woorden.org is de uitleg ingekort en is herkomst van spreekwoorden en gezegden weggelaten.
Zie ook:
- vaartips.nl Ruim 300 woorden, zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- debinnenvaart.nl Nog eens honderden zegswijzen en uitdrukkingen met een maritieme achtergrond
- Het boek `De Latynsche spreekwyzen` uit 1755 met oud-Nederlandse vertalingen
